In het logo van de Wereldgezondheidsorganisatie, alsook in hun vlag, is het symbool van de esculaap verwerkt. Een symbool dat soms ook in Nederland door artsen wordt gebruikt als sticker op de voorruit van hun auto. De esculaap is een oud Grieks symbool dat met astrologie, medicijnen, genezing en de Griekse halfgod Asclepius wordt geassocieerd. Deze halfgod kreeg les in de geneeskunde van de centaur Cheiron. De esculaap bestaat uit een slang die zich rond een staf draait. Hierbij staat de slang symbool voor genezing, omdat dit dier zijn huid kan afwerpen, maar kan ook door zijn beet de dood brengen.
“Maak zo’n giftige slang en zet die op een paal”, aldus God tot Mozes in de eerste lezing. “Iedereen die gebeten is en ernaar opziet, zal in leven blijven.”
De Israëlieten vertrekken vanaf de berg Hor, waar later Aäron begraven zal worden, naar de Rode Zee. Zij moeten om het land Edom heen reizen. De tocht is zwaar en niet eenvoudig. De moeilijke levensomstandigheden tijdens de woestijntocht doen het geloof en het vertrouwen van het volk wankelen. Ze worden ongeduldig en beginnen tegen God en tegen Mozes te klagen.
“Maak zo’n giftige slang en zet die op een paal”, zegt God tegen Mozes. “Iedereen die gebeten is en ernaar opziet, zal in leven blijven.” God stuurt ‘giftige’ - beter gezegd: ‘vurige’ - slangen als oordeel over het volk, die velen van hen bijten en doden. De Hebreeuwse woorden die hier gebruikt worden, betekenen letterlijk ‘vurige slangen’; waarschijnlijk verwijzend naar het brandende gevoel van slangenbeten op de menselijke huid. Het volk komt naar Mozes en belijdt: ‘wij hebben gezondigd’, en ze vragen Mozes om tot God te bidden om de slangen weg te nemen. Omwille van dit verzoek bidt Mozes tot God, die hem de opdracht geeft om een bronzen slang te maken. Wie naar die slang opkijkt, wordt gered.
In dit wonderlijke verhaal vinden we sporen terug van de magische opvatting, dat je een kwaal alleen kunt bestrijden wanneer je een symbool van die kwaal maakt. Wanneer iemand door een giftige of ‘vurige’ slang is gebeten, dan wordt hij alleen gered wanneer hij naar de omhoog geheven bronzen slang opkijkt.
“En deze Mensenzoon”, aldus Jezus tot Nikodémus, “moet omhoog worden geheven zoals Mozes eens de slang omhoog hief in de woestijn, opdat eenieder die gelooft in Hem eeuwig leven zal hebben.”
Nikodémus behoort tot de leidende kringen van de farizeeën. ’s Nachts komt hij naar Jezus toe, vermoedelijk uit vrees voor zijn collega’s die met Jezus een conflict hebben. Nikodémus is onder de indruk van de tekens die Jezus heeft verricht. Hij bewondert Jezus en beschouwt Hem als een leraar zoals hijzelf er een is. Maar hij weet niet wie Jezus echt is, noch wat hij van Hem verlangt.
In het gesprek met Nikodémus spreekt Jezus over zijn eigen oorsprong: de afdaling van de mensenzoon die door een opstijging wordt gevolgd; de afwijzing van mensen die meer op de duisternis gesteld zijn dan op het licht; en de toenadering tot het licht van wie wel de waarheid doet. Om Nikodémus dat opstijgen van de mensenzoon een beetje duidelijk te maken, grijpt Jezus terug op de geschiedenis van de koperen slang uit Numeri. “En deze Mensenzoon”, aldus Jezus tot Nikodémus, “moet omhoog worden geheven zoals Mozes eens de slang omhoog hief in de woestijn, opdat eenieder die gelooft in Hem eeuwig leven zal hebben.”
Dit beeld verwijst hier zowel naar Jezus’ kruisiging op Goede Vrijdag als naar zijn verrijzenis en verheerlijking met Pasen. Wie in de woestijn door een slang was gebeten en naar de bronzen slang opkeek, werd van een wisse dood gered. Zo zal al wie in Jezus gelooft, eeuwig leven hebben. Opvallend hierbij is dat Jezus zijn kruisiging niet zozeer als een vernedering beschouwt, maar veeleer als een verhoging. Op die manier zal Hij verheerlijkt worden en ieder die in Hem gelooft eeuwig leven schenken.
In de lezingen van vandaag spelen ‘verheffing’ en ‘leven’ een grote rol. Zo heft Mozes in de eerste lezing een koperen slang omhoog. Iedereen die door een slang is gebeten en naar de koperen slang opziet, zal in leven blijven. En in het evangelie wordt de mensenzoon omhoog geheven, opdat eenieder die in hem gelooft eeuwig leven zal hebben.
Aan de ene kant herinneren de lezingen ons aan het gebeuren op Goede Vrijdag. Aan de andere kant wijzen zij ons ook naar het feest van Pasen. Als wij net als Jezus ons (dagelijks) ‘kruis’ dragen om met Hem - symbolisch gezien - te sterven, dan zullen wij ook met Hem leven. Want niet de dood of het kruis hebben uiteindelijk het laatste woord, maar het leven en de liefde die alles overwint. Misschien dat de esculaap ook hiervan een toepasselijk symbool zal zijn? Amen.
1e
lezing: Numeri 21, 4-9; 2e lezing: Filippenzen 2, 6-11; evangelie: Johannes 3, 13-17
De evangelietekst uit de Willibrordvertaling 1978:
In die tijd zei Jezus tot Nikodemus: ‘Nooit is er iemand naar de hemel geklommen, tenzij Hij die uit de hemel is neergedaald, de Zoon des Mensen. 14 En deze Mensenzoon moet omhoog worden geheven, zoals Mozes eens de slang omhoog hief in de woestijn, 15 opdat eenieder die gelooft in Hem eeuwig leven zal hebben. 16 Zozeer immers heeft God de wereld liefgehad, dat Hij zijn eniggeboren Zoon heeft gegeven, opdat alwie in Hem gelooft niet verloren zal gaan, maar eeuwig leven zal hebben. 17 God heeft zijn Zoon niet naar de wereld gezonden om de wereld te oordelen, maar opdat de wereld door Hem zou worden gered.